Από ποιο πέτρωμα φτιάχτηκαν οι λάρνακες των Ματάλων;

Γράφει: Ο Γιώργος Δαμιανάκης

Επειδή πολλές φορές ακούγονται, λέγονται και γράφονται κάποια θέματα ατεκμηρίωτα και ανεύθυνα, από άγνοια , ίσως και για εντυπωσιασμό, θα ήθελα να συμπληρώσω κάποιες επιστημονικές πληροφορίες και εικόνες σχετικές με το θέμα.
Οι απορίες που είχα και ρωτούσα ήταν:

α. Από ποιο πέτρωμα φτιάχτηκαν οι λάρνακες των Ματάλων;
β. Πού υπάρχουν αυτά τα πετρώματα;
γ. Πώς φτιάχτηκαν και πώς μεταφέρθηκαν στα Μάταλα; κ.ά.

Κάποιοι λένε ότι είναι από αλάβαστρο, που υπάρχει άφθονο στα βουνά της Κρήτης. Άλλοι λένε ότι τις έφεραν οι Μινωίτες από την Αίγυπτο. κ.λ.π. οι απαντήσεις σε όλα τα ερωτηματικά που έχει ένας, που θέλει να μάθει σωστά και υπεύθυνα είναι:
α. Για τη λάρνακα που είναι μπροστά στις σπηλιές, όπως και για άλλες που καταστράφηκαν, ή είναι θαμμένες στο χώμα, ό αρχαιολόγος κύριος Αντώνης Βασιλάκης μου είπε ορθά κοφτά ότι, είναι από λευκό μάρμαρο της Κρήτης! Υπάρχει στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου κατάλογος γραμμένος από
επιστημονική ομάδα γεωλόγων, που κατατάσσει όλα τα γλυπτά και τα άλλα αρχαία ευρήματα σε ποια κατηγορία πετρωμάτων ανήκει το καθένα.
β. Για την κατάταξη και ονομασία κάποιων ευρημάτων σε αλαβάστρινα, από την έρευνα που έχω κάνει και από την εμπειρία μου, έχω να πω ότι: Το αλάβαστρο πήρε το όνομά του από μια περιοχή της Αιγύπτου με ομώνυμη πόλη ΑΛΑΒΑΣΤΡΟΝ. Εκεί έβγαζαν μια πέτρα λευκή ημιδιαφανή με ρίγες (νερά) και μικρότερη σκληρότητα από το μάρμαρο.
Οι γυναίκες που πήγαν στον τάφο του Χριστού με μύρο, κρατούσαν μυροδοχεία από αλάβαστρο. Το αλάβαστρο της Αιγύπτου είναι πέτρα από ανθρακικό ασβέστιο, τύπου ασβεστίτη σύμφωνα με τους γεωλόγους. Το αλάβαστρο της Κρήτης

2
Σήμερα οι ασχολούμενοι με την επεξεργασία της πέτρας και των μαρμάρων, ονομάζουν ένα παρόμοιο πέτρωμα αλάβαστρο. Μοιάζει πολύ με αυτό της Αιγύπτου, όμως δεν είναι το ίδιο! Το σύγχρονο αλάβαστρο είναι από θειικό ασβέστιο και υπάρχει άφθονο στην Κρήτη, σε σταλακτίτες, σταλαγμίτες και πετρώματα. Αυτό σχηματίζεται με τις αποθέσεις διένυδρου θειικού ασβεστίου , δηλαδή την υγρασία που βγαίνει από το έδαφος πάνω σε μεγάλες πλάκες, ή σε σταλακτίτες, σταλαγμίτες. Όπως βρέχει, η υγρασία που βγαίνει από το χώμα στα πετρώματα σιγά σιγά χωρίς ροή στεγνώνει με τον αέρα και τη ζέστη πάνω σε αυτά. Τα άλατα του ασβεστίου που είναι διαλυμένα στο νερό από το έδαφος επικάθονται και γίνονται ένα με το πέτρωμα. Κάτι ανάλογο βλέπουν οι νοικοκυρές στις βρύσες της κουζίνας και του μπάνιου που στάζουν.
Αυτές οι επικαθίσεις των «αλάτων», ύστερα από χιλιάδες και εκατομμύρια χρόνια παίρνουν μια κρυσταλλική μορφή και γίνονται ο λεγόμενος σύγχρονος αλάβαστρος της Κρήτης.
Πιο απλά, αν παρατηρήσει κάποιος ένα σπασμένο σταλαχτίτη ή σταλαγμίτη σε μια σπηλιά, όπως παρακάτω θα παρατηρήσει το εσωτερικό σπάσιμο έχει μια λεία και γυαλιστερή ημιδιάφανη όψη. Όπως σχηματίζονται οι κύκλοι προς τα έξω φαίνονται τα άλατα θειικού ασβεστίου σε μικρότερη ηλικία, πριν πάρουν κρυσταλλική μορφή.
Οι γεωλόγοι το πέτρωμα που σχηματίζεται από το θειικό ασβέστιο το κατατάσουν στα πετρώματα γύψου. Όταν τριφτεί, η σκόνη που βγαίνει χρησιμοποιείται σαν γύψος. Σε αντίθεση με κάποιους αρχαιολόγους και επεξεργαστές πετρωμάτων, που το ονομάζουν αλάβαστρο. Αν παρατηρήσει κάποιος τα σκαλοπάτια του ανάκτορου της Φαιστού, θα δει κάποια σκαλοπάτια αλαβάστρινα (γύψου) φθαρμένα από τον καιρό με αυλακώσεις και αδρή, όχι λεία επιφάνεια.

γ. Υπάρχει η εντύπωση ότι κάποια αρχαία ευρήματα φτιάχτηκαν στη Αίγυπτο πριν 3.500 χρόνια και μεταφέρθηκαν εδώ! Επειδή η Αίγυπτος είχε πολύ αλάβαστρο και επειδή υπήρχε συνεργασία των Μινωιτών με τους Αιγύπτιους, φαίνεται λογική η εντύπωση.
Εκεί να φτιάχτηκε η αλαβάστρινη λάρνακα. Να τοποθετήθηκε πάνω σε μεγάλη πλατφόρμα, φτιαγμένη με χοντρά καλάμια μπαμπού, ή άλλο υλικό που δέχεται μεγάλη άνωση στο νερό και να μεταφέρθηκε στα Μάταλα με πλεούμενα από τη θάλασσα.

3
Όμως για ποιο λόγο να μπουν σε τόσο μεγάλο κόπο, κίνδυνο, χρόνο, αφού υπήρχαν
υλικά και τεχνίτες στην Κρήτη, να υλοποιήσουν όποιο κατασκευαστικό έργο επιθυμούσε ο άρχοντας (Μίνωας); Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο κύριο Αντώνη Βασιλάκη, υπήρχε επικοινωνία με βάρκες, των Ματάλων, της Φαιστού, της Γόρτυνας… και με την Αίγυπτο. Από μικρό παιδί στα 1960 καθόμουν στη γειτονιά και άκουγα διηγήσεις γερόντων. Λέγανε ότι στα παλιά τα χρόνια ο Γεροπόταμος ήταν πλωτός, δηλαδή στα νερά μπορούσε να ταξιδέψει πλεούμενο και γινόταν μεταφορές ξυλείας από τη Γόρτυνα, Κόκκινο Πύργο και στα Μάταλα. Εκεί είχαν ταρσανά, για την κατασκευή πλεούμενων των Μινωιτών.
Ο Ψηλορείτης ήταν κατάφυτος από δάση. Όπως λέγανε, στην Τουρκοκρατία καιγόταν πολλά χρόνια το βουνό, για να μην βρίσκουν κρυψώνες οι επαναστάτες Κρητικοί!
Για να κατασκευασθεί μια λάρνακα σαν αυτή των Ματάλων πριν από 3.500 περίπου χρόνια, ήταν ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα. Μόνο ένας πλούσιος βασιλιάς μπορούσε να διαθέσει για πολλά χρόνια, καλούς τεχνίτες και εργαλεία της εποχής, μεταλλικά ή πέτρινα, για να φτιάξει τη λάρνακα.
Την τέχνη και την ακρίβεια των μαστόρων, μπορεί να τα διαπιστώσει και να θαυμάσει κάποιος στον αρχαίο πολιτισμό των Μινωιτών της Κρήτης, επισκεπτόμενος τα Μινωικά Ανάκτορα της Φαιστού και άλλων πόλεων.

Γεώργιος Δαμιανάκης Συνταξιούχος δάσκαλος, Πετροκεφάλι, Γενάρης 2025