Κρήτη: Παλαιινές φράσεις και αποφθέγματα

Του Μανώλη Ροδιτάκη

Η γιαγιά μου, η μάνα της μάνας μου, ήταν αγράμματη αλλά πολύ μυαλωμένη, φρόνιμη και σοφή γυναίκα. Χήρεψε στα τριάντα τρία της χρόνια. Δεν ξαναπαντρεύτηκε. Μεγάλωσε και αποκατέστησε μόνη της τα τρία ορφανά της. Μου είχε μεγάλη αδυναμία κι εγώ το καταλάβαινα, γι’ αυτό και την αγαπούσα πολύ.

Δεν φλυαρούσε ποτέ. Ήταν σοβαρή και μετρημένη σε όλα της και ο κόσμος πολύ την σεβόταν. Μ’ άρεσε να την ακούω να συζητά, γιατί έλεγε λίγα λόγια και σε πολλά ζητήματα χρησιμοποιούμε αποφθέγματα ως επιχειρήματα που μας εντυπωσίαζαν.

Ακόμη και τώρα θυμάμαι αρκετά από τα αποφθέγματα αυτά. Μερικά είναι ίσως πανελλήνια αλλά τα πιο πολλά, πιστεύω, πως είναι κρητικά, αποστάγματα σκέψεων, παρατηρήσεων και διαπιστώσεων των Κρητικών. Θα σας παρουσιάσω πιο κάτω, φίλοι αναγνώστες, μερικά απ’ όσα θυμάμαι ακόμη, με την ελπίδα οι νεότεροι κάτι να ωφεληθούν απ’ αυτά:

• Καλύτερα αποθαμένος και τιμημένος παρά ζωντανός και ξεγιβεντισμένος (ηθικά χρεωκοπημένος).
• Καλύτερα να ντραπεί η μούρη μου παρά να καεί η καρδιά μου (αντίθετο του προηγούμενου)
• Καλλιά ‘ναι η μάνα του φονιά παρά του σκοτωμένου.
• Δεν κατέχει ο καθένας ίντα βράζει τ’ αλλουνού το τσικάλι (τις κρυφές στενοχώριες και τα προβλήματα των άλλων).
• Όσα φέρνει η ώρα δεν τα φέρνουν χίλιοι χρόνοι.
• Για κάποιους πολύ δυστυχισμένους και απελπισμένους ανθρώπους: Η ζωή είναι εφιαλτικό όνειρο και ο θάνατος το λυτρωτικό ξύπνημα.
• Μην κάμεις μη σου κάμουνε, μην πεις να μη σου πούνε.
• Ό,τι κάμεις στον πατέρα σου, θα κάμουν και σε σένα τα κοπέλια σου.
• Κιανείς δεν κατέχει ίντα θα του ξημερώσει η αυριανή μέρα.
• Όποιος σκοντάψει το πρωί ολημερνίς σκοντάφτει.
• Μη δίδεις σ’ άλλους το νερό όντε διψά η αυλή σου.
• Όσος είσαι φαίνου και λιγάκι παρακάτω.
• Κρέμα το καλάθι σου όπου φτάνει η χέρα σου.
• Απού κυνηγά πολλούς λαγούς χάνει και τσι λίγους.
• Τση νύχτας τσι δουλειές τσι βλέπει η μέρα και γελά.
• Τση καλής μέρας τση φαίνεται από την ταχινή (πρωί).
• Δείξε μου τη συντροφιά σου να σου πω την ανθρωπιά σου.
• Τον αράπη σαπουνίζεις, μόνο το σαπούνι χάνεις.
• Ευκή (ευχή) γονιού αγόραζε και στα βουνά ανέβαινε.
• Στου κουφού την πόρτα όσο θέλεις βρόντα.
• Παπούτσι από τον τόπο σου κι ας είν’ και μπαλωμένο.
• Φτωχός στο σπίτι σου μα (αλλά) πλούσιος στο πανηγύρι σου.
• Ό,τι σπείρεις θα θερίσεις. 21α) Πόσα παράδικα (ανεπίτρεπτα) θωρεί ο ήλιος την ημέρα!
• Ο κόσμος το ‘χει τούμπανο κι αυτός κρυφό καμάρι.
• Καλλιά πέντε και στο χέρι παρά δέκα και καρτέρι.
• Του φτωχού το βρισιμάκι (αυτό που βρίσκει, το τυχερό) ή βελόνα, ή καρφάκι.
• Ο δούλος άλλα μελετά κι αφέντης άλλα κάνει.
• Όσο θες δούλευγε μα όσα θέλει ο Θεός θα σου πέψει.
• Δέσε το γάιδαρο όπου σου πει τ’ αφεντικμό του κι ας ψοφήσει.
• Ο λόγος σου με χόρτασε και το ψωμί σου φάτο.
• Αν κάμει ο Μάρτης δυο νερά κι Απρίλης άλλο ένα, χαράς τονε το γεωργό που ‘χει πολλά σπαρμένα.
• Του Γενάρη το φεγγάρι παρά λίγο μέρα κάνει (είναι πολύ φωτεινό).
• Ανέ ντη δεις την ταχινή (την κεραζόζα, το ουράνιο τόξο) πήγαινε στη δουλειά σου, μ’ ανέ ντη δεις το πρόσαργο (απόγευμα) κάθιζε στη φωλιά σου.
• Αν ειν’ αλάργο, ειν’ του νερού κι αν ειν’ κοντά τ’ αέρα (κάποιες νύχτες του χειμώνα το φεγγάρι εμφανίζεται μ’ ένα φωτεινό κύκλο γύρω του σαν αλώνι. Αν το αλώνι είναι μεγάλο, προμηνύεται νερό, βροχή, κακοκαιρία. Αν το αλώνι είναι μικρό, σημαίνει δυνατόν αέρα).

* Ο Μανώλης Ροδιτάκης είναι τ. εκπαιδευτικός και ειδ. πάρεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου-πτυχ. Πολιτ. Επιστημών

patris