Οδοιπορικό στο Μοναστηράκι Αμαρίου, με την βενετσιάνικη καμπάνα!

Οδοιπορικό στο Μοναστηράκι Αμαρίου , στο χωριό με την βενετσιάνικη καμπάνα!

Χωριό και δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Συβρίτου. Από τα ωραιότερα χωριά του Αμαρίου, κτισμένο πάνω σε ένα λόφο στην πλαγιά του όρους Σάμιτος και δεσπόζει της κοιλάδας του Αμαρίου. Η περιοχή γύρω από το χωριό και

οι υπώρειες του Ψηλορείτη και της Σάμιτου είναι κατάφυτες από ελιές και αμπέλια. 

Πρώτη μνεία του ονόματος του χωριού αναφέρεται από το Fr.  Barozi(fo27r) ως Monastirachi, το 1630 στο Βασιλικάτα μνημεία Κρητ. Ιστ. ν, σ. 129) ως Monastirachi..

Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται Monasteraki (Pasch1ey, Travels in Crete, II, 315) με 20 χριστιανικές οικογένειες. Στην απογραφή του  1900 ο δήμος Μοναστηρακίου αναφέρεται   ως Δήμος Πανακραίων που περιλαμβάνει 13 χωριά, έδρα του δήμου είναι το Μοναστηράκι με 337 κατοίκους.

Η προέλευση του ονόματος του χωριού δεν αναφέρεται σε καμιά γραπτή μαρτυρία παρά μόνο στο βιβλίο του Ε. Λαμπρινάκη Γεωγραφία της Κρήτης, εκδ. 1890, σ. 106. που γράφει «…Δήμος Μοναστηρακίου ή Μεσαίος Δήμος, με πρωτεύουσα το Μοναστηράκι, κώμη τερπνή και στρατηγική, λαβούσα το όνομα εξ αρχαίου Βυζαντινού ναϊδίου παρά τον ποταμόν Ελέκτραν.». Την άποψη πως η προέλευση του ονόματος Μοναστηράκι συνδέεται με ένα μοναστήρι την επιβεβαιώνει και ο Μανώλης Βαρούχας, συμβολαιογράφος και  κάτοικος Μοναστηρακίου στο βιβλίο Νοταριακές πράξεις Μοναστηράκι Αμαρίου (1597-1613 . Ο Βαρούχας στις συμβολαιογραφικές του πράξεις αναφέρει ότι πράγματι υπήρχε μοναστήρι κοντά στο χωριό, το Μοναστήρι της Θεοτόκου στην Πετράδια.  Ωστόσο στο σημερινό ναό της Παναγίας,  κατά την διάρκεια των εργασιών  αναστύλωσης του ναού,  βρέθηκαν τάφοι που ανήκουν σε μοναχούς, οι οποίοι  επιβεβαιώνουν την ύπαρξη του μοναστηριού. Στην ίδια εκκλησία διατηρούνται   βυζαντινές τοιχογραφίες.

Η χρονολογία ιδρύσεως του χωριού είναι άγνωστη. Το μόνο που γνωρίζουμε από γραπτές πηγές είναι ότι το χωριό υπήρχε το 1254 μ. Χ., χρονολογία κατά την οποία παραχωρήθηκε ως φέουδο στη Βυζαντινή οικογένεια των Βαρούχηδων και των Μακρυμάληδων. Την ίδια περίοδο άλλες δύο   βυζαντινές οικογένειες εγκαταστάθηκαν στο Μοναστηράκι, η οικογένεια των Σκορδύληδων,   με κατιόντες συγγενείς τους Παπαδάκηδες και τους Αρχοντάκηδες (τέκνα αρχόντων), και η οικογένεια των Καφάτηδων ή Καλαφάτηδων. Κατά τη διάρκεια της  Τουρκοκρατίας, λειτούργησε στο χωριό Μοναστηράκι αλληλοδιδακτικό σχολείο, το πρώτο «Ελληνικό σχολείο» της Κρήτης. Το σχολαρχείο του Μοναστηρακίου αποτέλεσε για πολλές δεκαετίες, το εκπαιδευτικό κέντρο της επαρχίας Αμαρίου.

Στις 9 Φεβρουαρίου το 1822 στη μάχη του Μοναστηρακίου, η οποία έγινε στις ανατολικές παρυφές του χωριού,  επαναστάτες ενισχυμένοι από τους ντόπιους αντιπαρατάχθηκαν με μεγάλη δύναμη του τούρκικου στρατού, μετά από σκληρό αγώνα των Κρητικών οι Τούρκοι τράπηκαν σε φυγή.  Κατά τη διάρκεια της μάχης δολοφονήθηκε  σε σοκάκι του χωριού, ο αρχηγός των Μυλοποταμιτών Αντώνης Μελιδόνης.

Αρχαιολογικός χώρος

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο αρχαιολογικός χώρος που βρίσκεται στα ΒΑ του σύγχρονου οικισμού, στη θέση Κόκκινος Χάρακας. Η ανασκαφική έρευνα, που άρχισε το 1980, έδειξε ότι πρόκειται για ένα ανακτορικό κέντρο από τα σημαντικότερα της Παλαιοανακτορικής Κρήτης. Το ανάκτορο έχει έκταση περίπου 300 στρεμμάτων και έχει ανασκαφεί τμήμα του πυρήνα του ανακτόρου (περίπου 150 δωμάτια), όπου έχουν βρεθεί αποθηκευτικοί χώροι, εργαστήρια, κατοικίες, χώροι τελετουργιών και επίσημα διαμερίσματα.. Τα ευρήματα του ανακτορικού κέντρου περιλαμβάνουν μεγάλο αριθμό σφραγισμάτων,  κεραμική του πολύχρωμου ρυθμού των Καμαρών, μεγάλο αριθμό πίθων όπου αποθηκεύονταν τα προϊόντα της εποχής: λάδι, κρασί, δημητριακά, όσπρια. Λίθινα αγγεία, και αντικείμενα παρασκευής τροφής αποτελούν επίσης μερικά από τα αντιπροσωπευτικά ευρήματα.  Με την μελέτη των σφραγισμάτων γνωρίζουμε το διοικητικό σύστημα της εποχής, την οικονομία και την οργάνωση  της αρχαίας κοινωνίας. Η  διακίνηση των αγαθών  ελέγχονταν από τη διοίκηση μέσω ενός πολύπλοκου συστήματος αρχειακής καταγραφής με χρήση «σφραγισμάτων», δηλαδή εντυπωμένων σφραγίδων επάνω σε  κομμάτια πηλού,  που  έκλειναν πώματα αγγείων, καθώς και σάκους, κασέλες και θύρες δωματίων. Το ανακτορικό κέντρο του Μοναστηρακίου καταστράφηκε από σεισμό και πυρκαγιά γύρω στο 1700π. Χ.  Ο αρχαιολογικός χώρος είναι επισκέψιμος. Επίσης μια παραδοσιακή οικία στο χωριό,  χρησιμοποιείται ως κέντρο μελέτης αρχαιολογικών ευρημάτων με  διεθνές ενδιαφέρον.

Στις νότιες παρυφές του χωριού  σε ένα  καταπράσινο τοπίο βρίσκεται η Κάτω βρύση, πρόκειται για μια πηγή με άφθονο νερό, που το χρησιμοποιούσαν παλιότερα για ύδρευση και άρδευση.

Οι Ναοί του χωριού:

Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται ναός αφιερωμένος στον  Μιχαήλ Άγγελο « Αστράτηγος»  , αποτελεί δείγμα  αρχιτεκτονικής των βυζαντινών ναών της περιόδου. Χρονολογείται ότι κτίστηκε το 1513 και έχει αξιόλογες τοιχογραφίες με την κοίμηση της Θεοτόκου. Στο βόρειο μέρος του χωριού βρίσκεται  η Παναγιά η Πετράδια,  βυζαντινής αρχιτεκτονικής.  Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται  επίσης και ο Δεσπότης Χριστός, ναός αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Χριστού, όπου στο καμπαναριό του φιλοξενεί μια βενετσιάνικη καμπάνα του 1585. Στο πάνω μέρος του χωριού βρίσκεται ο ναός του Αγίου Γεωργίου, οι καλοδιατηρημένες  τοιχογραφίες με τη Θεοτόκο (βλ. εικόνα 1), χρονολογούνται το 15ο αιώνα.