Xάνεται από την Κρήτη το κερατολάχανο

Το γνωστό στους κρητικούς, και άγνωστο στους υπόλοιπους έλληνες κερατολάχανο, είναι ένας βρώσιμος μύκητας, που σιγά – σιγά εξαφανίζεται σταδιακά, χάνεται από την ύπαιθρο, όπου φυσικά είναι πλέον μεγάλη τύχη να το συναντήσει κάποιος στη φύση.
Σε κάποιο μέρη της Κρήτης το λένε «σκαρολάχανο»,και σε άλλα μέρη «χαρουπολάχανo».
Το κερατολάχανο είναι είδος μανιταριού, με τη διαφορά αντί να φυτρώνει πάνω στο έδαφος, φυτρώνει πάνω σε δένδρα, και μάλιστα σε συγκεκριμένα δένδρα!

Κατά κάποιο άγνωστο λόγο, το φυτό προτιμά τις παλιές γέρικες χαρουπιές, σπάνια τις ελιές κι ακόμα πιό σπάνια άλλα δένδρα.
Από τα τέλη του καλοκαιριού αρχίζει και φυτρώνει, κυρίως στα χαμηλά μέρη του κορμού της χαρουπιάς και υπάρχει μέχρι και μέχρι τέλη του Φθινοπώρου.
Παλιά εφόσον το εντόπιζαν στο πλάι κάποιου κορμού χαρουπιάς, φρόντιζαν αν ήταν μικρό να μην το κόψουν, παρά μονάχα σαν μεγάλωνε. Συνήθως στο σημείο που φύτρωνε μία χρονιά, φύτρωνε μετά κάθε χρόνο. Από μέρη που υπήρχαν χαρουπιές, περνούσαν συνήθως διάφοροι περαστικοί, αγρότες, βοσκοί, κυνηγοί ή αγροφύλακες. Αν έβρισκαν κάποιο κερατολάχανο και ήταν μεγάλο, φυσικά το έκοβαν και το πήγαιναν στο σπίτι.
Αν όμως ήταν ακόμα μικρό, τότε φρόντιζαν να ξαναπάνε σύντομα, και να κρατούν μαζί τους ένα μπουκαλάκι κόκκινο κρασί και να το «ποτίσουν», όπως έλεγαν, να το ραντίσουν δηλαδή με κρασί, γιατί έτσι το βοηθάγανε να μεγαλώσει γρηγορότερα.
Αν φυσικά δεν υπάρχει η δυνατότητα για φέρουν κρασί τότε το ράντιζαν με νερό. Αυτό βοήθαγε στη γρήγορη ανάπτυξή του.

Υπήρχε παλιά ένας μύθος στα ορεινά χωριά του Ψηλορείτη, που έλεγαν οι γονείς στα παιδιά τους συμβουλή, αν βρίσκανε κάπου ένα μικρό κερατολάχανο, «δεν κάνει να του γελάσουν», γιατί «θα παρέμενε κάτασπρο σαν τα δόντια τους»! Δηλαδή εν ολίγοις δεν θα έπαιρνε το όμορφο κίτρινο καφέ χρώμα του!
Σαν εικόνα το κερατολάχανο είναι περίεργο στην εμφάνιση, και αυτό οφείλεται στο ιδιαίτερο σχήμα του, που αποτελείται από πυκνές φυλλωσιές και πατωσιές, όπως και ο μύκητας «πλευρώτους». Το κερατολάχανο μεγαλώνοντας παίρνει όπως είπαμε ένα κίτρινο – καφέ χρώμα, και πολλές φορές ένα εύρωστο και ανεπτυγμένο κερατολάχανο, γίνεται πολύ μεγάλο, που αν ποτίζεται μάλιστα με κρασί συχνά, μπορεί να φτάσει και τα τρία κιλά!

Ασφαλώς το πόσο μεγάλο μπορεί να γίνει ένα κερατολάχανο, εξαρτάται και από το πόσο μεγάλη και εύρωστη είναι η χαρουπιά και ο χυμώδης κορμός της.
Μπορώ να πω, πως προσωπικά στάθηκα ιδιαίτερα τυχερός που βρέθηκα με φίλο τη κατάλληλη στιγμή στις ορεινές πλαγιές του χωριού μας, στις Γαλιανές πλαγιές αυτές με έκπληξη εντοπίσαμε ένα μικρό κερατολάχανο, στα χαμηλά του κορμού μιας γέρικη χαρουπιάς, που είχαμε να δούμε πολλά χρόνια!
Ευτυχώς είχαμε μαζί μας τη ψηφιακή μηχανή, και φωτογραφήσαμε επιτέλους αυτό το σπάνιο πράγμα της φύσης, το κερατολάχανο, γιατί όσα λόγια και αν λέμε, με μια φωτογραφία έχουμε φυσικά μια καλύτερη εικόνα!
Όπως προείπαμε το κερατολάχανο τρέφεται κυρίως από τους χυμούς του δέντρου, αλλά και από την υγρασία του περιβάλλοντος.
Όταν το εντοπίσει κάποιος στη φύση, και έχει μεγαλώσει αρκετά, φυσικά το κόβει και το πάει στο σπίτι του, προορίζοντάς το για ένα το σπάνιο και ιδιαίτερα εκλεκτό έδεσμα.

Μια παιδική θύμηση

Προσωπικά σε παιδική ηλικία, είχα τη τύχη να δοκιμάσω την ιδιαίτερη γεύση του, την οποία και δεν θα ξεχάσω!
Πράγματι ήμουν μια επίσκεψη στο σπίτι μιας θείας μου, που τηγάνιζε εκείνη τη στιγμή έξω στη παρασθιά που είχε στο αυλιδάκι της, κερατολάχανο! Εγώ μη γνωρίζοντας τι τηγανίζει τη ρώτησα:
– «Μα ήντα τηγανίζεις θειά και μυρίζει ετσά καλά»?
-«Άμα πο-ψηθεί παιδί μου, θα σου δώσω να δοκιμάσεις, και να μου πεις αμα κατάλαβες ήντα φαί είναι»!
Εκείνη το είχε αλευρώσει και το τηγάνιζε, στο τέλος το έσβησε με ξύδι .
Κάρφωσε με το πιρούνι ένα κομμάτι, και μου το πρόσφερε να το δοκιμάσω.
-«Για πε μου εδά ήντα είναι ,αν -ε κατάλαβες»?
-«Θεία μου φαίνεται πως είναι ψάρι τηγανητό»!
-«Μπα, δε το βρήκες! Δεν είναι ψάρι»!
– Ε τότες θα είναι πράμα συκωτάκι ή κρέας»!
-«Δεν είναι μουδε σκώτι μουδε κρέας! Είναι κ ε ρ α τ ο λ ά χ α ν ο! Δεν έχεις ξαναφάει»;
Πραγματικά ήταν ωραίο και πράγματι δεν είχα ξαναδοκιμάσει μέχρι εκείνη τη στιγμή! Μου είχε κάνει μεγάλη εντύπωση η υπέροχη γεύση του, αλλά και σαν λέξη «κερατολάχανο» που την άκουγα για πρώτη φορά!
Επειδή η λέξη «κερατολάχανο» ή «σκαρολάχανο», παραπέμπει γενικά σε λάχανο, δύσκολα φαντάζεται κάποιος πως πρόκειται για μύκητα, αλλά για κάποιο χορταρικό!
Έκτοτε άλλες δύο φορές είχα ξαναδοκιμάσει στο σπίτι μας, που το είχε βρει ο πατέρας μου στην περιοχή «Αμύγδαλο», που εκεί στις ημιορεινές περιοχές Αμύγδαλο, Φαράγγι και Κορφή, πάντα ήταν η «μάνα» της χαρουπιάς! Ήταν τεράστια χαρουποπεριοχή, που την εποχή που αγόραζαν οι μπακάληδες τα χαρούπια,, το χωριό μας έβγαζε τόνους!
Φυσικά και η πιθανότητα τότε να βρει κάποιος κερατολάχανο ήταν πολύ μεγάλη, φτάνει να έκανε μια βόλτα στα γνωστά ήδη σημεία που βγαίνει κάθε χρόνο!

Το μαγείρεμα του κερατολάχανου

Το κερατολάχανο και εκείνο σαν μανιτάρι, μαγειρεύεται ή ψήνεται και αυτό με διάφορους τρόπους. Ένας τρόπος και ο πιο συνήθης είναι αλευρωμένο στο τηγάνι.
Άλλος τρόπος είναι στιφάδο με κρεμμύδια. Οι παλιός νοικοκυρές είχαν από εμπειρία διάφορους άλλους τρόπους να το μαγειρέψουν, όπως γιαχνί με τομάτα πατάτες, χορταρικά κλπ φυσικά το έκαναν και ομελέτα στο τηγάνι αλλά και με διάφορους άλλους τρόπους.

Σήμερα δυστυχώς το κερατολάχανο σπανίζει για διάφορους λόγους.
Ένας λόγος είναι οι αλλαγές στις κλιματολογικές συνθήκες, και οι ελάχιστες ώρες σχετικής υγρασίας.

Άλλος λόγος είναι, ο εκσυγχρονισμός της καλλιέργειας της υπαίθρου. Χαρουπιές και άλλα δένδρα ξεπατώνονται. Μπαίνουν στο χωράφι αγροτικά μηχανήματα ισιώνοντας το υπέδαφος, και στη συνέχεια να φυτεύονται ελαιόδεντρα.
Ασφαλώς δεν θα πρέπει να υποτιμούμε και τους παράνομους ξυλοκόπους, που με περίσσιο θράσος πλέον κόβουν τις εναπομείναντες χαρουπιές στους έρημους πλέον αγρούς. Πουλάνε τα ξύλα για καυσόξυλα και καταλήγουν σε τζάκια. Δυστυχώς τελευταία έχουν επεκταθεί ακόμα και στις παλιές γέρικες ελιές.
Το φαινόμενο της παράνομης υλοτομίας ανθεί στην ύπαιθρο, παρ’ όλο που οι χαρουπιές θεωρούνται πλέον διατηρητέο είδος, όπως και οι παλιές αιωνόβιες ελιές.

Κείμενο – φωτογραφία: Γεώργιος Χουστουλάκης