Νότια Κρήτη
Μονή Αγίου Πνεύματος στον Κισσό: Το μοναστήρι που έσφαξαν ηγούμενο και μοναχούς οι Τούρκοι!
«...Γιατί ήταν εστία που φώτιζε με τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη το σκλαβωμένο έθνος».
Η Μονή Αγίου Πνεύματος στον Κισσό ιδρύθηκε πιθανόν κατά τον 12ο αιώνα και σίγουρα στο τέλος της Ενετοκρατίας ήταν αυτόνομο και σε άνθιση. Στις 15 Ιουνίου 1821 οι Αμπαδιώτες Τούρκοι έσφαξαν τον ηγούμενο με τους μοναχούς και πυρπόλησαν το μοναστήρι. «…Γιατί ήταν εστία που φώτιζε με τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη το σκλαβωμένο έθνος» , σύμφωνα με την εντοιχισμένη πλάκα που υπάρχει στη Μονή.
Το ερειπωμένο μοναστήρι έγινε μετόχι της μονής Πρέβελη και το 1836 έγινε σπουδαίο κέντρο γραμμάτων, καθώς ιδρύθηκε η Σχολή του Αγίου Πνεύματος από τον επίσκοπο Λάμπης Νικόδημο Σουμπασάκη. Η σχολή έγινε πολύ γνωστή σε όλη την Κρήτη και τη Γαύδο, με χιλιάδες Κρητικόπουλα να σπουδάζουν από όλο το νησί.
Σήμερα στο μοναστήρι υπάρχει μνημείο προς τιμήν των 200 αγωνιστών του Δημητρίου Πετροπουλάκη που σκοτώθηκαν σε μάχη με τους Τούρκους στις 5 Δεκεμβρίου 1868. Το μοναστήρι έχει αναστηλωθεί και είναι και πάλι σε λειτουργία.
Σώζεται το υπερυψωμένο δίκλιτο καθολικό και η ανατολική πτέρυγα με κτίσματα του 19ου αιώνα. Στο αύλειο χώρο υπάρχει η προτομή του Μητροπολίτη Κρήτης Ευμένιου Ξηρουδάκη (1850-1920) που ήταν ανακαινιστής και δάσκαλος της σχολής του Αγίου Πνεύματος.
