Στο γαλήνιο Αμάρι διασώζεται αλώβητη η αυθεντική κρητική «ψυχή»

Ανάμεσα στον επιβλητικό Ψηλορείτη και το όρος Κέδρος απλώνεται μια κατάρρυτη και κατάφυτη κοιλάδα, έξω από τις τουριστικές οδούς. Στο γλυκό, γαλήνιο Αμάρι διασώζεται ανθεκτική κι αλώβητη η αυθεντική κρητική «ψυχή».

Αν κάποιος θέλει πραγματικά να γνωρίσει την αληθινή Κρήτη, πρέπει να κινηθεί μακριά από τα τουριστικά θέρετρα και τις πόλεις, στην ορεινή ενδοχώρα και στα νότια παράλια. Εκεί όπου ο τουρισμός δεν κατάφερε (ακόμα;) να αλλοτριώσει τις ψυχές των ανθρώπων και να διαταράξει τις συνήθειες και κυρίως τις αρχές τους.

Εκεί όπου η πατροπαράδοτη και ανιδιοτελής φιλοξενία αποτελεί την ύψιστη αξία! Εκεί που η αγάπη για τον γενέθλιο τόπο υπερβαίνει τον γελοίο τοπικισμό και η ανδρεία δεν χρειάζεται επιδείξεις και ψευτονταηλίκια!

Λίγοι τόποι συμπυκνώνουν τα παραπάνω στοιχεία, όπως η επαρχία Αμαρίου στην ενδοχώρα του Νομού Ρεθύμνης. Στην «καρδιά» της επαρχίας, στην ομώνυμη κοιλάδα, το τοπίο είναι συγκλονιστικό. Στη σκιά του Ψηλορείτη, σε μια καταπράσινη έκταση, απλώνονται μερικές δεκάδες χωριά, από τα ομορφότερα της Μεγαλονήσου.

Ο Κέδρος από την άλλη πλευρά, τη δυτική, συμπληρώνει την «οχύρωση». Ελιές, μηλιές, αχλαδιές, βερικοκιές και κάθε άλλου είδους δέντρο, προσφέρουν απλόχερα τους θησαυρούς τους στους τυχερούς κατοίκους. Αφθονα νερά θρέφουν τη βλάστηση και γαληνεύουν την ψυχή του επισκέπτη. Με τόσο φυσικό πλούτο αλλά και με τέτοια φυσική προστασία, δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι κατοικείται αδιάκοπα από τη Μινωική Εποχή.

Οσο όμορφη είναι η γεωγραφία αυτού του τόπου, άλλο τόσο κι ακόμα πιο ωραία είναι η «ανθρωπογεωγραφία» του. Εδώ, βοσκαρουδάκια αμούστακα σε συναντούν στον δρόμο, χαμογελάνε μέσα από την καρδιά τους και σε ρωτάνε «ίντα κάνεις;» κι «από πού ‘σαι;». Εδώ, είναι πολύ πιθανό, εκεί που περπατάς στον δρόμο, να ακούσεις χτυπήματα στο τζάμι ενός παραθύρου.

Και μπορεί να είναι ο εξαίρετος οργανοποιός και λυράρης, Νικηφόρος Σηφακάκης, που ενώ γρατσουνούσε τη λύρα του, σε είδε να περνάς και χωρίς να σε ξέρει, σε καλεί για ένα (ή πολλά, ανάλογα με τις αντοχές σου) ποτηράκι ρακή. Κι ενώ σου μαθαίνει τα μυστικά της λύρας, στην κουζίνα του φτωχικού του, η γυναίκα του σου ετοιμάζει μια ομελέτα με άγρια χόρτα, που σαν κι αυτή δεν θα ξαναδοκιμάσεις στη ζωή σου.

Ή λίγο παρακάτω, στο ίδιο χωριό, στον Θρόνο, μπορεί η κ. Μαίρη Αλεξάκη να σηκωθεί από το καφενείο της, για να σου ανοίξει τη βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας του 14ου αιώνα, ενώ εσύ χαζεύεις ό,τι έχει μείνει από τα ψηφιδωτά στο δάπεδο της προγενέστερης παλαιοχριστιανικής του 7ου αιώνα.

Αυθεντική Κρήτη
Μπορείτε να επισκεφθείτε το Αμάρι έχοντας ως βάση την Αγιά Γαλήνη, το Σπήλι, ακόμα και το Ρέθυμνο, από το οποίο απέχει περίπου 35 χιλιόμετρα. Ερχόμενοι μάλιστα από εκεί μπορείτε να συνδυάσετε την «Αμαριώτικη εκδρομή» και με άλλα αξιοθέατα.

Μπορείτε να φτάσετε στην κοιλάδα περνώντας από τη Μονή Αρκαδίου ή από τις Πρασές με τα βενετσιάνικα κτίσματα, κάνοντας μια στάση στο φράγμα και στην τεχνητή λίμνη των Ποταμών.

Μπορείτε επίσης να στρίψετε λίγο μετά τους Αρμένους, όπου θα δείτε το σπουδαίο υστερομινωικό νεκροταφείο, και να ξεμουδιάσετε στο πανέμορφο φαράγγι του Πατσού, ανάβοντας ένα κερί στο «σπηλαιοκλησάκι» του Αγίου Αντωνίου, εκεί όπου κατά την αρχαιότητα υπήρχε ιερό του Κραναίου Ερμή.

Μπορείτε, τέλος, να στρίψετε από το Σπήλι και να περάσετε από την πεδιάδα της Γιους, όπου θα θαυμάσετε τις διάσημες κρητικές ορχιδέες και λιβάδια από τουλίπες. Δεκάδες είναι τα μνημεία και τα αξιοθέατα που μπορείτε να δείτε και είναι μοιρασμένα στους τρεις βασικούς δρόμους που διατρέχουν την περιοχή του Αμαρίου.

Ο πρώτος δρόμος διασχίζει την κοιλάδα στο χαμηλότερο σημείο της, τον Ασωμαθιανό κάμπο. Πάνω από τον Θρόνο θα βρείτε τα ερείπια της αρχαίας Σύβριτου, της «πόλης του γλυκού νερού» που άνθησε κατά τα ρωμαϊκά χρόνια. Κατηφορίζοντας στη Σχολή Ασωμάτων θα φτάσετε στην ιστορική μονή Ασωμάτων της Μέσης Βυζαντινής περιόδου.

Η εγκαταλελειμμένη σήμερα μονή στέγασε από το 1930, περίπου, τη Γεωργική Σχολή. Κοντά της βρίσκεται ο ναός της Αγίας Παρασκευής στο εσωτερικό του οποίου θα δείτε ένα εντυπωσιακό εντοιχισμένο αρκοσόλιο του κτήτορα Γεωργίου Χορτάτση.

Συνεχίζοντας νότια, λίγο πριν από το χωριό Αμάρι, στον βυζαντινό ναό της Αγίας Αννας, θα δείτε τις παλαιότερες χρονολογημένες τοιχογραφίες της Κρήτης (τέλη 12ου αιώνα). Στο ίδιο το χωριό αξίζει να προσέξετε το παμπάλαιο καμπαναριό, με μια από τις καμπάνες του να χρονολογείται από τα χρόνια της Ενετοκρατίας.

Κατευθυνόμενοι ανατολικά, θα φτάσετε στο Μοναστηράκι, όπου αξίζει να επισκεφθείτε την εκκλησία του Αρχάγγελου Μιχαήλ («Αϊ-Στράτηγου», για τους ντόπιους) και κυρίως τον παλαιοανακτορικό μινωικό οικισμό. Λίγο έξω από το Βιζάρι βρίσκονται τα ερείπια μια επιβλητικής Παλαιοχριστιανικής Βασιλικής του 7ου αιώνα.

Από το Βιζάρι, θα φτάσετε στον Φουρφουρά, ένα από τα πιο «ζωντανά» χωριά του Αμαρίου, καθώς και στον δεύτερο βασικό δρόμο, αυτόν που κινείται στις υπώρειες του Ψηλορείτη. Επιστρέφοντας λίγο προς τα πίσω (βόρεια) θα περάσετε από τα όμορφα χωριά Πλατάνια, Βισταγή και Καλόγερος (ή «Καλογέρου») ενώ συνεχίζοντας νότια θα φτάσετε στους Κουρούτες, απ’ όπου ένας χωματόδρομος σκαρφαλώνει στην πλαγιά του Ψηλορείτη και φτάνει στο ορεινό καταφύγιο «Στουμπωτός Πρίνος».

Ακόμα νοτιότερα βρίσκεται το Αποδούλου, με εξαιρετική θέα στο Λιβυκό και τον κάμπο της Μεσαράς, αλλά και με σημαντικό αρχαιολογικό χώρο, 2 χλμ. έξω από το χωριό. Ο τρίτος «βασικός» δρόμος του Αμαρίου και ο δυτικότερος είναι αυτός που κινείται στις πλαγιές του όρους Κέδρος. Το πιο «ζωντανό» χωριό σε αυτή την πλευρά είναι ο Μέρωνας, όπου λέγεται πως «μέρωσε» («ησύχασε») η Παναγία, προς τιμήν της οποίας κτίστηκε στα τέλη του 14ου αιώνα ναός.

Νοτιότερα, στις πλαγιές του Κέδρου, απλώνεται μια συστάδα μαρτυρικών χωριών που στις 22 Αυγούστου του 1944 γνώρισαν την καταστροφική μανία των ναζί. Κι αν τα σπίτια ξαναχτίζονται, οι 158 άνδρες και 6 γυναίκες που εκτελέστηκαν δεν γυρίζουν πίσω. Ηταν «αντίποινα» για το κορυφαίο γεγονός στην ιστορία της κρητικής αντίστασης, την απαγωγή του Γερμανού στρατηγού Κράιπε. Ηταν τότε που η ανδρεία δεν μετριόταν με το πόσες «μπαλοτές» έριξες σε έναν γάμο, ούτε με το πόσα οζά έκλεψες φέτος.

Κείμενο: Ηρακλής Μήλας
Φωτογραφίες: Ηρακλής Μήλας, Γιώργος Πατρουδάκης