«Του Μεγάλου Αγιασμού» στην Κρήτη του χθες

Με τον όρο του «Μεγάλου Αγιασμού» εννοούμε στην Κρήτη, ακόμη και σήμερα, την ημέρα των Φώτων και ο χαρακτηρισμός «Μεγάλος Αγιασμός» τονίζει ιδιαίτερα πως τη μέρα αυτή αγιάζονται τα πάντα και ιδιαίτερα βέβαια αγιάζονται τα νερά…

Του Γιώργου Ζωγραφάκη*

«Όλα τα νερά αυτή τη μέρα είναι καθαρά, μπορεί να πιει κανείς νερό απ’ όπου θέλει χωρίς να φοβάται», ακούγαμε να λένε οι μεγάλοι. Με τη βαθιά πίστη που μας χαρακτήριζε τότε, πιστεύαμε και αυτές τις υπερβολές, τόσο πολύ μάλιστα που περνούσαμε στα όρια της βλακείας. Μια τέτοια βλακεία θυμάμαι ότι έκανα κι εγώ, βέβαιος όμως ότι δεν είχα να φοβηθώ τίποτα. Συγκεκριμένα, θυμάμαι ότι ερχόμουν στο Ζαρό από τα Καπαριανά, μονάχος μου, καβάλα σε κάποιο γαϊδούρι. Όταν έφτασα, λοιπόν, στις Παπούρες, υψώματα (μεγάλα παπούρια, γι αυτό και «Παπούρες») πάνω από τα Καπαριανά, σε ένα μικρό ίσιωμα του δρόμου, όπου το χώμα ήταν αργιλώδες ασπρόχωμα και με τις βροχές κρατούσε νερά στις μικρές ή μεγάλες λακκούβες, μόλις έφτασα λοιπόν εκεί και είδα τις λακκουβίτσες από τις οπλές στο χώμα, γεμάτες νερό, μου ήρθε η σκέψη πως αυτό το νερό, σήμερα, που είναι του Μεγάλου Αγιασμού, είναι ολοκάθαρο και μπορεί κανείς άφοβα να το πιει. Κι αφού έκανα αυτή τη σκέψη και για να αποδείξω πόσο αληθινό ήταν αυτό που σκέφτηκα, σταματώ το γάιδαρο, κατεβαίνω, σκύβω σε μια λακκουβίτσα από πέλμα ζώου, που ήταν γεμάτη νερό και πίνω κάμποσες ρουφιξιές τις οποίες, παρ’ όλο που δε διψούσα – ήταν βλέπεις και χειμώνας – τις καταευχαριστήθηκα. Όλα τα νερά, λοιπόν, καθαρά τη μέρα αυτή, το απόδειξα και μόνος μου, πίνοντας νερό που δεν θα το έπινα ποτέ άλλη μέρα και που όλος ο κόσμος –με λιγότερη ίσως πίστη, αλλά με περισσότερο μυαλό – δεν θα το έπινε ούτε τη μέρα αυτή.                          

Παλαιό & Νέο

  Ένα ζήτημα, που ταλάνισε πολύ το Ζαρό δεκαετίες ολόκληρες, είναι το ζήτημα του Παλαιού και του Νέου ημερολογίου στο χωριό μας. Βέβαια, το ζήτημα αυτό ήταν πανελλήνιο, όμως ιδιαίτερα στο Ζαρό πήρε, κατά περιόδους, εκρηκτικές διαστάσεις με μίση, διχασμούς και βιαιοπραγίες κάποτε. Από τότε που καθιερώθηκε και στην Ελλάδα το νέο ημερολόγιο –το λεγόμενο Γρηγοριανό- πολλοί θεώρησαν πως παραβιάζεται και αλλοιώνεται η θρησκεία και ότι η μετάβαση από το Παλαιό στο Νέο, ισοδυναμούσε περίπου με αλλαξοπίστηση. Στον Κάτω Ζαρό υπήρχε μόνο παλαιοημερολογίτικη εκκλησία, ήταν όλοι δηλαδή παλαιοημερολογίτες, ενώ στον Πάνω Ζαρό η μεγάλη, ο Άι Γιώργης, ήταν εκκλησία των Παλαιοημερολογητών και η μικρότερη, η Αγία Κυριακή, ήταν εκκλησία των Νεοημερολογητών.

  Στη δική μας την οικογένεια υπήρχε ένας σκληρός πυρήνας του Παλαιού ημερολογίου. Κέντρο του πυρήνα ήταν η Κυριακούλα «η χήρα» -υπήρχε και άλλη Κυριακούλα, «κουνιάδα» (νύφη) και αυτή και μάλιστα επίσης από τον Κάτω Ζαρό – που ήταν απόλυτη και ανυποχώρητη σε ζητήματα θρησκείας, ως το τέλος της ζωής της. Από κοντά και η δική μου μάνα, χωρίς υποχωρήσεις και αυτή, αν και πιο διαλλακτική από χαρακτήρα, και βέβαια μαζί η άλλη Κυριακούλα, αλλά και η υπέροχη θεία Ανεζίνα, ένας άνθρωπος που αξίζει μια ιδιαίτερη αναφορά.

  Αυτή η κατάσταση, τόσο στο χωριό, όσο και, προ παντός, στη δική μας οικογένεια, δημιουργούσε προβλήματα μικρά ή μεγαλύτερα. Έρχονταν τα Χριστούγεννα, στο σπίτι όλοι μας τρώγαμε με μεγάλη όρεξη και βουλιμία, και η μάνα μας, να ετοιμάζει όλα τα φαγητά τη μέρα των Χριστουγέννων και τη δεύτερη μέρα, που κόβαμε τους χοίρους, μέσα στις μυρωδιές και στους λαχταριστούς μεζέδες, και να μην τρώει ούτε ένα μεζεδάκι, μόνο να τσιμπά κάποια πατάτα που τηγάνιζε ή καμιάν ελιά, να παίρνει ένα ποτηράκι κρασί, όταν πια μας είχε σερβίρει όλους και, όρθια πολλές φορές, – σαν τώρα να τη βλέπω – να μας λέει «΄Αντε, παιδιά μου, στην υγειά σας. Χρόνια πολλά», μ’ εκείνο το αβίαστο χαμόγελο, που έκανε να σχηματίζονται κάποια παράξενα λακκάκια στα μάγουλά της, ίδια προσωποποιημένη καλοσύνη.

Η «πονηριά»

Ο μόνος που δεν είχε πρόβλημα με τα ημερολόγια, ήταν ο πατέρας μας, ελάχιστα τυπικός και καθόλου απόλυτος σε θέματα θρησκείας. Τον κατηγορούσε η μάνα μας, πάντα έτσι δήθεν θυμωμένη, πως έκανε απόκριες με το Παλιό και Χριστούγεννα με το Νέο ημερολόγιο. Και πράγματι, ο πατέρας την έκανε αυτή την πονηριά: Εγώ θα «αποκριγιώσω» με τη μάνα σας, έλεγε τις Απόκριες και, όταν έρχονταν τα Χριστούγεννα, έλεγε πάλι: Εγώ θα γιορτάσω με τα κοπέλια. Κέρδιζε έτσι δέκα τρεις μέρες λιγότερη νηστεία. Χαλάλι του, με τόσα βάσανα και τόσες δυσκολίες στη ζωή του, όλα θα ’πρεπε να του τα συγχωράει κανείς.

  Και, μια και γίνεται λόγος για τα ημερολόγια και τις διχόνοιες που προκαλούσαν, θα πρέπει να θυμηθώ τον ονομαστό «Γούμενο», που είχαμε κάποια περίοδο στον Άι Γιώργη. Ήταν ένας παλιοημερολογίτης καλογερόπαπας, που είχε έρθει από το Άγιον Όρος –που, ως γνωστόν, ακόμη και σήμερα ακολουθεί το Παλιό ημερολόγιο – και έδωσε μια παραπάνω αίγλη στο «στρατόπεδο» των παλιοημερολογητών. Ήταν εμφανίσημος, φαινόταν μορφωμένος, τέλος πάντων τον εκτιμούσαν πολύ στο χωριό. Αυτό όμως προκάλεσε αντιζηλία στο χώρο των νεοημερολογητών, που έφτασαν στο σημείο κάποια νύχτα, κάποιοι καλοί χριστιανοί, να τον κακοποιήσουν, πράγμα που τον ανάγκασε να φύγει. Μάλλον ήταν τα χρόνια του εμφύλιου πολέμου, τότε που τα περισσότερα προβλήματα λύνονταν με προσφυγή στη βία, ακραία βία κάποιες φορές…

Με… επιχειρήματα

Όταν πια πήγα στο Γυμνάσιο και λογιζόμουν ως ο μορφωμένος της οικογένειας, θεώρησα πως θα μπορούσα να επηρεάσω και να πείσω τον σκληρό πυρήνα της οικογένειας να αλλάξουν άποψη για το ημερολόγιο. Τους είπα, λοιπόν, τι είναι το ημερολόγιο, πως είναι απλά ο τρόπος που μετράμε το χρόνο κλπ, πως είχε ένα λάθος το Ιουλιανό και το λάθος αυτό διορθώθηκε με το Γρηγοριανό, πως είναι θέμα τυπικό και μηχανικό και πως σημασία έχει η πίστη και η ουσία της θρησκείας και άλλα πολλά, που αποδείχτηκαν πως τα άκουγαν σαν λόγια του αέρα. Τελικά, επιστράτευσα το μεγάλο επιχείρημα, πως ο Ιούλιος Καίσαρας, που καθιέρωσε το Παλιό ημερολόγιο ήταν «Ιταλός» (τόνιζα το Ιταλός, αφού ήταν πρόσφατος ο ελληνοϊταλικός πόλεμος που στοίχισε τη ζωή στον άνδρα της Κυριακούλας, στον αδελφό της μάνας μου κλπ –γράφω αλλού γι αυτά), χωρίς να λέω, βέβαια, πως και ο Γρηγόριος, που καθιέρωσε το Νέο ημερολόγιο, ήταν το ίδιο «Ιταλός». Λίγο πονηρό το επιχείρημα, που είχε όμως την ίδια τύχη με τα άλλα «επιστημονικά» επιχειρήματα. Κατάλαβα και τότε και αργότερα πως οι αντιλήψεις που στηρίζονται σε ζητήματα πίστης, όσο κι αν η πίστη αυτή μπορεί να είναι εσφαλμένη, δεν αλλάζουν ούτε με τη λογική, ούτε με τα παρακάλια, ούτε με τις φοβέρες. Πολλοί είναι έτοιμοι να δώσουν και τη ζωή τους ακόμη, αν πιστεύουν πως έτσι υπερασπίζονται ζητήματα πίστης.

*Από το βιβλίο του «Ένα παιδί μεγαλώνει στο Ζαρό»