Δεν θα φύγουν οι αρχαιότητες για τη Μεσαρά: Τέλος στον εφιάλτη για το Ιστορικό Μουσείο Ηρακλείου

Τέλος σε έναν εφιάλτη που κράτησε δώδεκα χρόνια για το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης αναμένεται να μπει σήμερα με την ψήφιση του νομοσχεδίου του Υπουργείου Πολιτισμού.

Το ΙΜΚ, που είναι αναγνωρισμένο πέρα από τα όρια της Κρήτης, δεν θα αποχωριστεί σημαντικά κομμάτια του, που διατηρεί από τη δεκαετία του ΄50, όπως έγινε με τον Άγιο Τίτο της Γόρτυνας που θα συμπεριληφθεί στη συλλογή του Μουσείου Μεσσαράς, ένα μουσείο που έχει αλλάξει τον χαρακτήρα, που αρχικά είχαν οραματιστεί οι δημιουργοί του.

Η περιπέτεια λαμβάνει τέλος

Ο πρόεδρος της Εταιρίας Κρητικών Ιστορικών Μελετών, κ. Αλέξης Καλοκαιρινός, αναφέρει στην «Π» πως το Υπουργείο αναγνωρίζει το καθεστώς με το οποίο ιδρύθηκε το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, τις προϋποθέσεις ίδρυσής του, που αφορά στις παρακαταθήκες αρχαιοτήτων.

Η περιπέτεια του Μουσείου ξεκίνησε το 2008, όταν ζητήθηκε στο ΙΜΚ να ενταχθεί σε νόμο του 2002 που αφορούσε σε μακροχρόνιο δανεισμό αντικειμένων, κάθε πέντε χρόνια, δηλαδή, έπρεπε να επαναπροσδιορίζεται. Έτσι, όμως, δεν μπορούσε να λειτουργήσει.

Ο κ. Καλοκαιρινός τονίζει πως το Μουσείο μπήκε σε ένα φάσμα διαμελισμού, διάλυσης, δεν μπορούσε να προγραμματίζει, να εκτελεί προϋπολογισμό, να οργανώνεται. Επί χρόνια ζούσε στην αβεβαιότητα και την ανασφάλεια.

Με οδύνη δέχθηκε την τότε απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου και αποχωρίστηκε τις αρχαιότητες της Γόρτυνας, τον Άγιο Τίτο. Ο κ. Καλοκαιρινός αναφέρει πως και με την ψήφιση του νομοσχεδίου, αυτό δεν μπορεί να αλλάξει, αφού πρόκειται για προγενέστερη απόφαση του ΚΑΣ.

Κάνει λόγο για ακρωτηριασμό του Μουσείου που, όμως, πρέπει να σεβαστεί τις εξελίξεις. Το Μουσείο της Μεσσαράς έχει στη διάθεσή του ακόμα και σήμερα τον Άγιο Τίτο της Γόρτυνας. Ο κ. Καλοκαιρινός τονίζει πως στο εξής πρέπει να γίνει σεβαστός και από τους άλλους ο σχεδιασμός του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης.

Αισθανόταν σαν ένα πουλόβερ που είχε αρχίσει να ξηλώνεται, πλέον το Υπουργείο Πολιτισμού βάζει τέλος σε αυτή την περιπέτεια.

Σημειώνει πως τόσο το ΙΜΚ, όσο και η ΕΚΙΜ υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον, «το Μουσείο είναι δημόσιο αγαθό», τονίζει και προσθέτει πως στόχος τους είναι να έχουν μία καλή συνεργασία με την αρχαιολογική υπηρεσία.

Υπενθυμίζει πως το Μουσείο ιδρύθηκε το 1952 με απόφαση του τότε Υπουργείου Εθνικής Παιδείας που έδινε το «πράσινο φως» στη δημιουργία μιας ιδιωτικής μουσειακής συλλογής που θα απαρτιζόταν από αντικείμενα που συνέλεξε ή αγόρασε η ΕΚΙΜ και αντικείμενα που βρίσκονται στην εφορία αρχαιοτήτων βυζαντινών και χριστιανικών χρόνων. Το Δημόσιο διατηρεί την κυριότητα των αντικειμένων αυτών.

Τότε, την εξέλιξη αυτή είχαν στηρίξει, εκτός από τον Ανδρέα Καλοκαιρινό και το Μενέλαο Παρλαμά, κορυφαία στελέχη της αρχαιολογικής υπηρεσίας, όπως ο Νίκος Πλάτωνας και ο Στυλιανός Αλεξίου.

Τι είπε η υπουργός στη Βουλή

Η υπουργός Πολιτισμός, κ. Λίνα Μενδώνη, είπε το βράδυ της Τρίτης στη Βουλή, κατά τη συζήτηση του νομοσχεδίου «Αναδιοργάνωση του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και Απαλλοτριώσεων και μετονομασία του σε Οργανισμό Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων, προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς στο εξωτερικό, ρυθμίσεις για το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης και το μουσείο «Φοίβος Ανωγειανάκης» και άλλες διατάξεις», πως το 2015, 13 χρόνια μετά από τον νόμο του 2002, «εντελώς ξαφνικά ετέθη θέμα να διασπαστεί η συλλογή, για να εκτεθεί τμήμα αυτής στο νέο μουσείο της Μεσσαράς, με προφανή συνέπεια την αποδυνάμωση της ολοκληρωμένης παρουσίασης και μάλιστα, σε χρόνο που η επανέκθεση της συλλογής έχει χρηματοδοτηθεί από το τρίτο κοινοτικό πλαίσιο στήριξης, τα ψηφιακά έχουν χρηματοδοτηθεί από το ΕΣΠΑ 2007 – 2013 και κυρίως, είχαν γίνει σημαντικότατες επενδύσεις από πλευράς του μουσείου για τη δημιουργία καταλόγου σε έξι γλώσσες, η ακουστική ξενάγηση σε πέντε γλώσσες και για την εικονική περιήγηση του μουσείου στην ιστοσελίδα.

Συνεπώς, με τη ρύθμιση του άρθρου 60 δεν κάνουμε τίποτε άλλο από το να επαναλάβουμε τις επιταγές της υπουργικής απόφασης του 1953, σε συμμόρφωση τόσο προς τον αρχαιολογικό νόμο όσο και στους κανόνες του ICOM, που απαγορεύουν τη διάσπαση των μεσογειακών συλλογών. Είναι υποχρέωση του Υπουργείου Πολιτισμού να εξακολουθήσει να παρέχει καθεστώς ασφάλειας στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, για να μπορεί αυτό να προβαίνει στον σχεδιασμό του εκθεσιακού του προγράμματος, χωρίς ανασφάλεια και ανατροπές σχετικά με τα εκθέματα και την αποστολή του».

Αντιδράσεις αρχαιολόγων

Ενστάσεις για το άρθρο 60 του νομοσχεδίου, που αφορά στην ιδιωτική συλλογή του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης, εγείρει ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων.

Σε συγκεκριμένο σημείο στο υπόμνημα που κατέθεσε, αναφέρονται τα εξής

«Να αποσαφηνιστεί πέραν πάσης αμφιβολίας ότι η προτεινόμενη διάταξη δεν αφορά τα περίπου 2.500 μνημεία και αρχαία αντικείμενα που ανήκουν στο ΥΠΠΟΑ και φυλάσσονταν ή φυλάσσονται προσωρινώς στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, των οποίων η κυριότητα ανήκει στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Πολλά από αυτά όχι μόνο είναι ιδιαιτέρως σημαντικά, αλλά αποτελούν και σημαντικά εκθέματα για το νέο Μουσείο Μεσσαράς, που είναι έργο σε εξέλιξη.

Στο σημείο αυτό έχει σημασία να αναφερθούμε στο ιστορικό ίδρυσης του Μουσείου. Η άδεια για τη συγκρότηση ιδιωτικής Μουσειακής Συλλογής χορηγήθηκε στην Εταιρεία Κρητικών Ιστορικών Μελετών το 1952 (πριν την ίδρυση Υπουργείου Πολιτισμού) από τη Διεύθυνση Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων. Σύμφωνα με αυτήν, η ίδρυση της συλλογής αποσκοπούσε στη στέγαση:

α) της Βυζαντινής και Μεσαιωνικής Συλλογής, που έως τότε φυλασσόταν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου και των αντικειμένων της ίδιας περιόδου που θα περισυνέλεγε στο μέλλον η Αρχαιολογική Υπηρεσία, η οποία θα διατηρούσε την κυριότητα και χρήση τους, και

β) της συλλογής της ίδιας της Εταιρείας.

Η συλλογή θα στεγαζόταν στο κτήριο ιδιοκτησίας των ιδρυμάτων Ανδρέα και Μαρίας Καλοκαιρινού. Το 1953 ιδρύθηκε το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης και στεγάστηκε στο ανωτέρω νεοκλασικό οίκημα, που παραχωρήθηκε στην Ε.Κ.Ι.Μ. για το σκοπό αυτό.

Στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, όμως, εκτίθενται και φυλάσσονται πολυάριθμα αντικείμενα, που ανήκουν στην κυριότητα του ελληνικού δημοσίου, τα περισσότερα από τα οποία είναι ιδιαίτερα μεγάλης αρχαιολογικής και καλλιτεχνικής αξίας. Πολλά από τα αντικείμενα αυτά αποτελούν ευρήματα ανασκαφών από την πόλη του Ηρακλείου και το Λιμένα Χερσονήσου, τα οποία η πρώην 13η ΕΒΑ φύλασσε ή εξέθετε προσωρινά στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, έως ότου αποκτήσει δικό της Μουσείο.

Οπότε οι συλλογές του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης απαρτίζονται:

Ι. από αντικείμενα της παρακαταθήκης του Ελληνικού Δημοσίου που αποτελεί το κύριο σώμα της συλλογής (συνολικά 2.500 αντικείμενα) αρμοδιότητας των ΕΦΑ Ηρακλείου, Λασιθίου, Ρεθύμνου, Χανίων, του Επιγραφικού & Νομισματικού Μουσείου και της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων. Για τα αντικείμενα αυτά υπάρχουν αποφάσεις μακροχρόνιου δανεισμού από το ΥΠΠΟΑ προς το Μουσείο, με βάση τις ισχύουσες διατάξεις του Ν. 3028/02. Μάλιστα από τον μακροχρόνιο δανεισμό εξαιρέθηκαν 21 αντικείμενα από τον Άγιο Τίτο και την Πεντάκλιτη Βασιλική της Γόρτυνας, τα οποία συμπεριλαμβάνονται στη μόνιμη έκθεση του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Μεσαράς.


Πατρίς

Τα αντικείμενα αυτά έχουν συμπεριληφθεί στην εγκεκριμένη από το ΥΠΠΟΑ Μουσειολογική και Μουσειογραφική μελέτη, η οποία έχει ενταχθεί στο ΕΣΠΑ και είναι σε διαδικασία υλοποίησης, καθώς βρίσκεται σε εξέλιξη διεθνής διαγωνισμός, ο οποίος βρίσκεται σε διαδικασία κατακύρωσης. Η μεταφορά τους από το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης στο νέο Μουσείο προγραμματίζεται να πραγματοποιηθεί στις αρχές του 2021.

ΙΙ. από αρχαία (κατά την έννοια του αρχαιολογικού Νόμου) αντικείμενα, που προέρχονται από περισυλλογές ή αγορές της ΕΚΙΜ και δωρεές. Για τα αντικείμενα αυτά, όμως, δεν γνωρίζουμε να υπάρχει κατάλογος που να αποσαφηνίζει πόσα και ποια ανήκουν σε κάθε κατηγορία, ούτε έχει αποσαφηνιστεί το καθεστώς κατοχής των αντικειμένων αυτών βάσει των άρθρων 23, 27, 28, 29 και 31 του Ν 3028/2002, καθώς και των υποχρεώσεων που απορρέουν από το άρθρο 31.

Από τα παραπάνω προκύπτουν σαφή ερωτηματικά για τη σκοπιμότητα της προτεινόμενης διάταξης. Είναι απαραίτητο να αλλάξει η διάταξη ώστε:

α. Να εξαιρεθούν σαφώς όσα αντικείμενα ανήκουν στην κυριότητα και τη νομή των Υπηρεσιών του ΥΠΠΟΑ, τα οποία επουδενί δε μπορούν να υπαχθούν στην κατηγορία της “ιδιωτικής μουσειακής συλλογής”.

β. Να καθοριστεί διαδικασία και χρονοδιάγραμμα με βάση το οποίο η ΕΚΙΜ θα παραδώσει στο ΥΠΠΟΑ κατάλογο των αντικειμένων που θεωρεί ότι ανήκουν στην ιδιωτική μουσειακή συλλογή του Ιστορικού Μουσείου Κρήτης, και του τρόπου απόκτησής τους, ώστε να κριθεί από τις αρμόδιες Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ και να καταρτιστεί τελικός κατάλογος της ιδιωτικής μουσειακής συλλογής που μπορεί να υπαχθεί νόμιμα, με βάση την προέλευσή της και τις διατάξεις του Ν. 3028/02, στο καθεστώς του προτεινόμενου άρθρου».