Μια «αλλαγή φύλου» στη Φαιστό της αρχαίας Κρήτης

Γράφει ο  αρχαιολόγος  Αντώνης Βασιλάκης

1. Η μεταμόρφωση του Λευκίππου σε κορίτσι

Η Γαλάτεια, κόρη του Ευρύτιου, γιου του Σπάρτωνα, παντρεύτηκε στη Φαιστό της Κρήτης με το Λάμπρο του Πανδίονα, άνδρα ευγενή στην καταγωγή, αλλά φτωχό στη ζωή. Αυτός, όταν εγκυμονούσε η Γαλάτεια, ευχήθηκε να του γεννήσει αγόρι, αλλά προειδοποίησε τη γυναίκα του, αν γεννήσει κορίτσι, να το εξαφανίσει. Η Γαλάτεια γέννησε κορίτσι. Επειδή λυπήθηκε το βρέφος και επειδή σκέφτηκε την ερημιά του σπιτιού, είπε ψέματα στο Λάμπρο ότι γέννησε αρσενικό και το ανάτρεφε σαν αγόρι δίνοντάς του το όνομα Λεύκιππος. Όταν μεγάλωσε η κόρη και έγινε πανέμορφη, η Γαλάτεια, επειδή φοβήθηκε το Λάμπρο, κατέφυγε στο ιερό της Λητώς και θερμοπαρακαλούσε πού τη θεά, αν μπορούσε η κόρη να γίνει γιος. Και η Λητώ λυπήθηκε τη Γαλάτεια που έκλαιγε και οδυρόταν και παρακαλούσε, και άλλαξε το φύλο του κοριτσιού σε αγόρι. Σε ανάμνηση αυτής της αλλαγής φύλου, οι Φαίστιοι καθιέρωσαν μια γιορτή που την ονομάζουν Εκδύσια, επειδή η κόρη έβγαλε τον πέπλο και φάνηκε ότι η θεά Λητώ την είχε μεταμορφώσει σε αγόρι.

Αντωνιος Λιβεραλις, Μεταμορφώσεων συναγωγή, 17

2. Η γιορτή Εκδύσια στη Φαιστό

Τα Εκδύσια ήταν μια γιορτή προς τιμήν της Φυτίας Λητώς που τελούνταν στη Φαιστό της Κρήτης σε ανάμνηση της θαυμαστής μεταμόρφωσης ενός κοριτσιού σε αγόρι χάρη στην παρέμβαση της Λητώς. Κατά τη γιορτή οι μελλόνυμφοι κοιμόνταν μπροστά στο άγαλμα του Λευκίππου που είχε στηθεί στο ιερό της θεάς. Κατόπιν είτε έγδυναν τελετουργικά το ξόανο του Λευκίππου είτε οι άντρες αντάλλασσαν τα ρούχα τους με τις υποψήφιες συζύγους τους. Η γιορτή συνδεόταν με τη μετάβαση των νεαρών Κρητών από την παιδική στην ανδρική ηλικία. Οι έφηβοι (που ονομάζονταν εκδυόμενοι) άφηναν τα παιδικά ρούχα τους, έπαιρναν τα όπλα τους και γίνονταν πολίτες.

3. Όμοιος μύθος από τον Οβίδιο
Σχόλια: Στη θέση του Λάμπρου είναι ο Λύκτος, στη θέση της Γαλάτειας η Τελέθουσα και το παιδί ονομάζεται όχι Λεύκιππος αλλά Ίφις, που διαβάζεται και ως αρσενικό και ως θηλυκό. Η θεά που παρεμβαίνει είναι η Ίσιδα.
Υπόθεση: Ο Λατίνος ποιητής Οβίδιος στο έργο του Μεταμορφώσεις παρουσιάζει μια ιστορία όμοια με αυτήν του Λεύκιππου. Ο Λύκτος ζούσε στη Φαιστό της Κρήτης με τη γυναίκα του Τελέθουσα. Όταν αυτή έμεινε έγκυος, της ξεκαθάρισε ότι θα κρατούσαν το παιδί, μόνο αν ήταν αγόρι. Η γυναίκα, με την καθοδήγηση της θεάς Ίσιδας, αποφάσισε να κρατήσει το παιδί όποιο κι αν ήταν το φύλο του. Γέννησε τελικά κορίτσι και, για να το γλιτώσει από τον θάνατο, είπε ψέματα στον άντρα της ότι ήταν αγόρι και συνέχισε να το ανατρέφει και να το ντύνει σαν να ήταν αγόρι. Το όνομα του παιδιού ήταν Ίφις. Μετά από πολλές περιπέτειες η θεά Ίσις μεταμόρφωσε το παιδί σε αγόρι.
Αποσπάσματα από μια έμμετρη ελληνική μετάφραση του ποιήματος.

Έμμετρη μετάφραση: Α. Σ. Κάσδαγλης

Ὅτι ἐγγὺς, ὡς λέγεται, τῶν τῆς Κνωσσοῦ ὁρίων,
οἷς ἀγχιτέρμων τῆς Φαιστοῦ ἡ βασιλεία κεῖται,
ἀνήρ τις Λύκτος τοὔνομα τὴν κατοικίαν εἶχεν,
ὃς γένος καίπερ ἄσημον ἐξ ἐλευθέρων ἕλκων,
τῆς γενετῆς μὲν μείζονα οὐκ ἐπεδείκνυ πλοῦτον,
ἀλλ ὅμως βίον ἔντιμον καὶ ἀψεγῆ ἐβίου.
Αὐτῷ, καθάπερ φέρεται, τῆς γυναικὸς κυούσης,
καὶ τῶν ᾠδίνων τοῦ δεινοῦ ἐφεστηκότος χρόνου,
τοιούτοις ῥήμασιν αὐτῆς τὰς ἀκοὰς ἐκπλήττει·
δύο τινα καὶ βούλομαι καὶ εὔχομαί σοι, γύναι·
βραχὺν καὶ οὐ πολύπονον τοῦ τοκετοῦ τὸν χρόνον,
καὶ τέκνον ἄρσεν τὸν καρπὸν τῶν ἐλαφρῶν ὠδίνων·
[…] ῞Οτε δ ἐπῆλθεν ὁ καιρὸς τῶν χαλεπῶν ᾠδίνων,
καὶ ἡ γαστὴρ τοῦ αὔξοντος ἀνεκουφίσθη φόρτου,
τῷ ἀγνοοῦντι μὲν πατρὶ θυγάτριόν τι ἔφυ,
ἀλλὰ ἡ μήτηρ κρύψασα τὸ τοῦ τεχθέντος γένος,
πιστῇ τροφῷ τὸ νήπιον πρὸς τὸ τραφῆναι δίδει,
καὶ τὸν ἀγνῶτα σύζυγον κατασοφισαμένη,
ἄρρεν αὐτῷ παρίστησι τὸν τῆς κοιλίας γόνον.
[…] Οὐδ ἡ λευκότης ἡ αὐτὴ ἐν τῷ προσώπῳ μένει·
καὶ σθένος προσλαμβάνουσιν αἱ τῶν μελῶν κινήσεις,
καὶ θρασυτέρα γίγνεται ἡ τοῦ προσώπου ὄψις,
καὶ βαθμηδὸν βραχύτερον τὸ τῶν πλοκάμων μέτρον,
ἀλλοία δέ τις δύναμις ἀρρενωπὴ τὴν φύσιν,
τὴν πρώτην διαδέχεται τῆς κορασίδος χάριν,
καὶ ἄρρην τέλος γίγνεσαι ἐκ γυναικός, ὦ ῏Ιφι.”

Για την αντιγραφή

Η Φαιστός

Πηγή: iscreta